فرش سبزوار از روزگار بزرگترین مرکز قالی بافی دنیا تا رکود فعلی

امید برومندی / مجله اینترنتی اسرارنامه 

 فرش سبزوار نامی است که در روزگار فعلی در مقابل نام هایی مثل فرش کاشان، فرش کرمان، فرش تبریز و فرش مشهد فروغ چندانی ندارد. اما به تازگی انتشار مطلبی در وبسایت مرکز ملی فرش ایران، باعث شد نام فرش سبزوار در میان رسانه های کشور مطرح شود. مطلبی که در وبسایتی تخصصی در حوزه فرش نشان داد، روزگاری فرش بافی هنر و صنعتی پر رونق در غرب خراسان رضوی بوده است. 
 
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه در مطلب درج شده در وبسایت مرکز ملی فرش ایران که با عنوان فرش های دوره ایلخانان و تیموریان انتشار یافته بود، به نقل از کتاب خاطرات تیمور لنگ به نام منم تیمور جهانگشا» چنین آمده بود:
. به من گفته بودند که در سبزوار، سیصد هزار کارگر در کارخانه‌های قالی‌بافی به کار مشغول هستند و آن‌جا بزرگترین مرکز قالی‌بافی دنیا است من نمی‌توانستم باور کنم که سبزوار سیصد هزار کارگر قالی‌باف داشته باشد ولی می‌دانستم که در دنیا مکانی نیست که بیش از سبزوار در آن قالی ببافند.» (منبع1) ، (منبع2)
 
هر چند برخی معتقدند ممکن است این گفته تیمورلنگ درباره قالی بافی در سبزوار اغراق آمیز باشد، اما حتی اگر اغراق آمیز بودن این جمله را بپذیریم، نمی توان کلیت آن را صد در صد انکار کرد. زیرا دلیلی نداشته است که تیمور در این زمینه بخواهد دروغی درباره رونق قالی بافی در سبزوار بگوید. خصوصا اینکه باید بدانیم تیمور در زمانی به ایران آمد و سبزوار را فتح کرد که این شهر حدود نیم قرن پایتخت حکومت سربداران بود و بخش های زیادی از شرق و شمال شرق ایران از جمله شهرها و مناطق مهمی نظیر مشهد، کاشمر، نیشابور، استرآباد(ناحیه گرگان) تحت تسلط آن بودند.(منبع) بنابراین بعید نیست که سبزوار توانسته باشد در طول دوره 50 ساله پایتختی خود به رشد جمعیتی و مرکزیت تولید و تجارت بسیاری از کالاها و محصولات مهم کشور نظیر فرش رسیده باشد.
 
به هرحال این اظهارات تیمور در کتاب خاطراتش، یک گزارش تاریخی است که باید برای بررسی وضعیت شهرهای ایران در آن روزگار مورد بررسی قرارش داد.
 
اما به راستی امروز بر سر فرش سبزوار چه آمده است؟ هنر و صنعت فرش بافی در غرب خراسان در کدام رده بندی فرش ایران قرار دارد؟ و هنرمندان فرش باف سبزوار در چه وضعیتی هستند؟ این ها سئوالاتی است که می طلبد هم رسانه ها و هم مسئولان مربوطه در ادارات و ارگان هایی نظیر صنعت-معدن-تجارت ، میراث فرهنگی ، شورای شهر، فرمانداری و . بیشتر و بیشتر پیرامون پاسخ آن ها بیاندیشند و خوشبختانه مدتی قبل خبرگزاری تسنیم در گزارشی با عنوان خراسان رضوی|نقش مصائب و مشکلات» بر تار و پود فرش دستباف سبزوار» به آن پرداخته است.
 
فرش خصوصا نوع دستبافت آن علاوه بر اینکه یکی از زمینه های مهم اشتغال زایی در بین بسیاری از روستائیان و نیز یکی از اقلام شاخص اقتصادی ایران در زمینه صادرات غیرنفتی بوده است، همچنین از مهمترین محصولاتی است که می توان جلوه های فرهنگ و هنر ایرانی را نیز در آن مشاهده کرد.بنابراین حفظ و ادامه این هنر و صنعت دستی ارزشمند می تواند از ضرورت های اقتصادی و فرهنگی کشور محسوب شود. 
 
 دریافت سفارش بافت فرش در ابعادی بزرگ و با نقوش و یا ویژگی هایی خاص برای مساجد یا حرم های ائمه (ع) در ایران و در سایر کشورهای جهان و نیز برای استفاده به عنوان هدایای نفیس در سفرها و دیدارهای دیپلماتیک مقامات، می تواند از راه های مهم و موثر حمایت و ادامه هنر فرش بافی ایرانی در شهرهای مختلف باشد. نمونه این کار را چند سال قبل تعدادی از هنرمندان نیشابوری انجام دادند که یکی از بزرگترین فرش های جهان را با مساحت 5هزار و 600 متر مربع توسط 1200 قالی باف برای مسجد شیخ زاید در شهر ابوظبی امارات متحده عربی بافتند. (منبع)
 
مطمئنا تحقق این گونه رکوردها و انجام چنین پروژه هایی در یک شهرستان شانسی نیست بلکه زیرکی و همت و ایده پردازی های مناسب از سوی مسئولان محلی نظیر اعضای شورای شهر، شهرداران، فرمانداران، رؤسای ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی و سایر مسئولان و تشکل های هنری و مردمی را می طلبد. آیا در سبزوار نیز می توان برای بازگرداندن بخشی از شکوه سابق این شهر در صنعت فرش بافی چنین ایده هایی را دنبال کرد؟

 

عکس های زیر تزئینی است